ตารางเช็ค MLM แบบชาริอะห์: วิธีตรวจสอบธุรกิจเครือข่ายให้อยู่ในหลักศาสนา

การขายแบบหลายชั้น หรือที่รู้จักกันดีในชื่อ Multi Level Marketing (MLM) เป็นที่นิยมมากในมาเลเซีย ในขณะเดียวกัน ระบบนี้ก็ถูกใช้ในอุตสาหกรรมการขาย หุ้นมูอามาลาตอิสลาม (Saham Amanah Islam) และบางผลิตภัณฑ์ Takaful สถิติในปี 2003 แสดงให้เห็นว่า อุตสาหกรรม MLM ในมาเลเซียมีมูลค่าการขายสูงถึง 4 พันล้านริงกิต และมีผู้เข้าร่วมกว่า 3 ล้านคน.

เนื่องจากมีบริษัทและผลิตภัณฑ์หลายรายใช้ระบบนี้ในการโปรโมตและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ของตน ทำให้ MLM กลายเป็นระบบการตลาดที่ได้รับการยอมรับอย่างแพร่หลาย อย่างไรก็ตาม แทบไม่มีนักวิชาการชาริอะห์ทั้งในและต่างประเทศที่สนใจหรือพร้อมอธิบายระบบนี้ในแง่มุม ชาริอะห์อย่างละเอียดและชัดเจน ซึ่งอาจเป็นเพราะความซับซ้อนของระบบหรือความสนใจของนักวิชาการในการศึกษาระบบนี้มีน้อย.

อุสตาซๆกับ MLM

ผมเองก็ได้รับคำถามเกี่ยวกับเรื่องนี้อย่างต่อเนื่อง ในช่วงแรกผมพยายามหลีกเลี่ยง เพราะ MLM มีหลายรูปแบบและหลายประเภท ทำให้ใครก็ตามอธิบายหรือให้คำตัดสินเรื่องความถูกต้องตามชาริอะห์ได้ยาก นอกจากนี้ยังมีผู้ติดตามและผู้ประกอบอาชีพใน MLM จำนวนมากที่มัก เชื่อมั่นเต็มที่ว่าระบบนี้ถูกต้องตามศาสนา.

ยังมีนักศึกษาวิชาชาริอะห์และอิสลามที่ถูกเรียกว่า ‘อุสตาซ’ หรือ ‘อุสตาซะห์’ ที่มีบทบาทในการรณรงค์ให้ MLM เหล่านี้ถูกต้องตามศาสนา พร้อมยกหลักฐานจาก อัลกุรอานและฮาดิษ ที่สนับสนุนให้ชาวมุสลิมค้าขาย แข็งแรงด้านเศรษฐกิจ และอื่นๆ อย่างไรก็ตาม หลักฐานเหล่านี้ไม่ได้เฉพาะเจาะจงสนับสนุน MLM หรือธุรกิจแบบปิรามิด.

ผมอยากจะชี้ให้เห็นว่า มีประชาชนจำนวนมากที่ถูกชักจูงด้วยคำกล่าวอ้างจากนักวิชาการศาสนาเหล่านี้ ทำให้เข้าร่วม MLM โดยไม่พิจารณาว่าสินค้าหรือธุรกิจนั้น ถูกหรือผิดตามหลักชาริอะห์ เพราะถูกมองว่า “ถูกต้องแล้วเพราะมีอุสตาซรับรอง”.

ดังนั้น ผมขอแนะนำให้ผู้สำเร็จการศึกษาวิชาชาริอะห์และอิสลาม ใช้ความระมัดระวังอย่างยิ่งในการออกความเห็น และศึกษาเรื่องนี้อย่างลึกซึ้งก่อนประกาศว่าผลิตภัณฑ์ใดถูกต้องตามศาสนาเพียงเพราะกำไรสูง เพราะหลายคนเข้าร่วมเพราะ “อุสตาซแนะนำ”.

อัล-ไลธ์ บิน ซาอัด กล่าวว่า

“หากผู้ที่รู้เรื่องฮาลาลและฮารามพิจารณาปัญหานี้ พวกเขาจะไม่อนุญาตแน่นอน เพราะมีองค์ประกอบของการพนัน” (บันทึกโดยอัล-บุคอรี เลข 2346)

ซัยยิดินาอุมัร อัล-ค็อฏฏ๊อบ r.a ได้เตือนว่า:

لا يبع في سوقنا إلا من قد تفقه في الدين
“อย่าให้ใครขายของในตลาดของเรา เว้นแต่คน ๆ นั้นจะมีความรู้เรื่องศาสนา” (บันทึกโดยตริมิดซีย์ เลข 487, หน้า 129; อัล-อาลบานี: ฮะซัน).

เพื่อช่วยเหลือสังคมที่เริ่มสูญเสียในอุตสาหกรรมนี้ ผมเห็นว่าการให้ แนวทางชาริอะห์ทั่วไปเกี่ยวกับ MLM เป็นสิ่งที่ควรทำ อย่างไรก็ตาม บทความนี้ไม่ได้เจาะจงไปยัง MLM แบรนด์ใดในมาเลเซียหรือต่างประเทศ แต่ให้ภาพรวมและแนวทางตามกฎหมายอิสลาม.

ความหมายของ MLM (Multi Level Marketing)

MLM หรือ การตลาดหลายชั้น เป็นระบบการขายที่ผู้เข้าร่วมสามารถทำรายได้จาก สองช่องทางหลัก คือ

ค่าคอมมิชชั่นจากการขายตรงของตนเอง – ผู้เข้าร่วมขายสินค้าให้ลูกค้าโดยตรงและได้รับกำไรจากส่วนต่างของราคาขาย.
ค่าคอมมิชชั่นจากการขายของสมาชิกคนอื่นที่ตนแนะนำเข้าร่วม (Downline) – นั่นหมายความว่าผู้เข้าร่วมสามารถสร้างรายได้จากเครือข่ายของตัวเอง.

ในระบบนี้ ผู้เข้าร่วมที่อยู่ในระดับสูงมักมี รายได้สูงกว่า เพราะได้รับส่วนแบ่งจากสมาชิกหลายชั้นในเครือข่าย ในขณะที่สมาชิกที่เข้าร่วมใหม่จะต้องลงทุนซื้อสินค้าเพื่อเริ่มต้น.

ตัวอย่างโครงสร้าง MLM แบบง่าย:

A แนะนำ B และ C
B ขายสินค้าได้ 1,000 บาท, C ขายสินค้าได้ 2,000 บาท
A ได้ค่าคอมมิชชั่นจากยอดขายของ B และ C รวม 3,000 บาท × อัตราที่บริษัทกำหนด

โดยทั่วไป MLM จะมี ชั้นของสมาชิกหลายระดับ (Level) และสมาชิกที่อยู่สูงจะได้รับรายได้จากสมาชิกที่อยู่ต่ำกว่า.

ปัญหาที่สำคัญเกี่ยวกับ MLM ตามหลักชาริอะห์

แม้ระบบ MLM จะฟังดูเป็นการขายตรงและเครือข่าย แต่ก็มี ข้อควรระวังตามหลักอิสลาม ดังนี้:

ความเสี่ยงเรื่องความยุติธรรม (Gharar / การเสี่ยงเกินควร)
- หากระบบเน้นแต่การหา Downline มากกว่าการขายสินค้า อาจเกิดการ เก็งกำไรและการพนัน (Maysir)
- การเข้าร่วมเพียงเพื่อรับค่าคอมมิชชั่นจากสมาชิกใหม่โดยไม่ได้ขายสินค้า ถือว่ามีความเสี่ยงเกินควร
ความถูกต้องของสินค้า (Halal / Haraam)
- สินค้าต้องเป็นสินค้าที่ถูกต้องตามศาสนา
- ไม่อนุญาตให้ขายสินค้าที่ หลอกลวงหรือไม่มีประโยชน์จริง
ความชัดเจนของรายได้
- หากบริษัท MLM ไม่ชัดเจนเรื่อง อัตราค่าคอมมิชชั่นและโครงสร้างรายได้ อาจเข้าข่าย ไม่โปร่งใส
การสร้างรายได้จาก Downline เพียงอย่างเดียว
- หากผู้เข้าร่วม MLM ไม่ได้ขายสินค้าเอง แต่ทำรายได้จาก Downline เท่านั้น อาจเข้าข่าย ปิรามิด ซึ่งไม่ถูกต้องตามหลักชาริอะห์.

ผู้เขียนขอยกตัวอย่าง ธุรกิจเครือข่าย บริษัท แด๊กซิน (ประเทศไทย) จำกัด

สำหรับ บริษัท แด๊กซิน (ประเทศไทย) จำกัด ซึ่งเป็น บริษัทขายผลิตภัณฑ์เห็ดหลินจือ รากและดอก 6 สายพันธุ์และผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพและของใช้ประจำวันผสมเห็ดหลินจือ ระบบของบริษัทเป็น MLM ซึ่งสมาชิกสามารถซื้อสินค้าราคาโปรโมชั่นและรับค่าคอมมิชชั่นจากการซื้อใช้เองและขายของตัวเองและของ Downline.

สิ่งที่ควรพิจารณาตามชาริอะห์

เน้นขายสินค้า ไม่ใช่แค่หา Downline
- รายได้หลักต้องมาจากการขายสินค้า ไม่ใช่ค่าคอมมิชชั่นจากการแนะนำสมาชิกเพียงอย่างเดียว.
ไม่มีการบังคับซื้อสินค้า
- บริษัทไม่ควรบังคับให้สมาชิกซื้อสินค้าปริมาณมากเพื่อรักษาสถานะ.
สินค้าและบริการชัดเจน
- สินค้าต้องมีประโยชน์จริง ไม่ใช่สินค้าที่ไม่มีคุณภาพหรือเป็นเรื่องหลอกลวง.
การชำระเงินและโครงสร้างรายได้โปร่งใส
- สมาชิกต้องสามารถตรวจสอบรายได้และเงื่อนไขได้อย่างชัดเจน.

ข้อสรุปตามหลักชาริอะห์

จากการพิจารณา MLM และตัวอย่าง บริษัท แด๊กซิน (ประเทศไทย) จำกัด โดยทั่วไป MLM สามารถถูกต้องตามชาริอะห์ได้ หากมีเงื่อนไขดังนี้:

เน้นการขายสินค้าและบริการที่เป็นประโยชน์
ไม่มีการบังคับซื้อสินค้าเกินจำเป็น
รายได้หลักมาจากการขาย ไม่ใช่จากการหา Downline
บริษัทโปร่งใสเรื่องการจ่ายค่าคอมมิชชั่นและโครงสร้างรายได้

อย่างไรก็ตาม MLM ที่มีลักษณะ เน้นหา Downline มากกว่าการขายสินค้า และมีความไม่ชัดเจนเรื่องรายได้ถือว่า ไม่ถูกต้องตามชาริอะห์.

คำแนะนำสำหรับผู้สนใจเข้าร่วม MLM:

ศึกษาโครงสร้างรายได้ของบริษัทให้ละเอียด
ตรวจสอบสินค้าว่ามีประโยชน์และถูกต้องตามศาสนา
พิจารณาว่ารายได้หลักมาจากการขายสินค้าจริงหรือจากการหา Downline
ปรึกษานักวิชาการหรืออุสตาซที่มีความรู้เรื่องชาริอะห์

ตารางเช็ค สำหรับ MLM แบบชาริอะห์ เข้าใจง่าย:

ประเด็นเช็ค	✅ ถูกหลักชาริอะห์	❌ ต้องระวัง / ผิดหลัก
รายได้หลัก	มาจากขายสินค้า/บริการจริง	มาจากการหา Downline หรือค่าคอมจากคนใหม่
สินค้า/บริการ	มีประโยชน์จริง, ถูกศาสนา	ไม่มีคุณค่า, หลอกลวง, ผิดศาสนา
การซื้อสินค้า	สมัครใจ ซื้อเท่าที่ต้องการ	บังคับซื้อเยอะเพื่อรักษาตำแหน่งหรือรายได้
ความโปร่งใส	เงื่อนไขชัดเจน, ตรวจสอบได้	ซับซ้อน, ปกปิดข้อมูล
ความเสี่ยง	เน้นขายของแท้, ไม่มีเก็งกำไรสูง	เก็งกำไรสูง, เน้นค่าคอมจากสมาชิกใหม่
สอดคล้องศาสนา	ไม่มีโกง, ไม่มีเอาเปรียบ	หลอกลวง, เอาเปรียบ, ทำให้สงสัยทางศาสนา